Germaine Richier (1902-1959) was een Franse beeldhouwster, die enigszins in de vergetelheid dreigde te geraken maar nu door het Museum Beelden aan Zee in Scheveningen daarvan gered is met de tentoonstelling Mensbeeld - Mensbeest. Terecht, want ze heeft bijgedragen aan de cultuur van het schaakspel in de vorm van een beeldengroep met een schaakmotief. Het draagt de titel Het schaakbord, groot (L’Echiquier, grand) en Richier maakte het vlak voor haar dood in 1959. De bekendste versie van dit werk bevindt zich in de Jardin des Tuileries, Parijs. Het is niet ongebruikelijk om van een beeldhouwwerk meerdere exemplaren te vervaardigen. Tot ons geluk, want er staat dus ook een exemplaar van dit werk op de tentoonstelling in Scheveningen. Het is geplaatst in de Grote Zaal. Om een idee van de waarde te geven: in 2014 veilde Christie’s een exemplaar voor ruim anderhalf miljoen euro.

De beeldengroep bestaat uit vijf elementen die elk een schaakstuk voorstellen; alleen de pion heeft geen representant gekregen. De creaties van Richier worden gekenmerkt door zowel menselijke als dierlijke elementen. Dat verklaart de titel van deze tentoonstelling. Er is duidelijk enige gelijkenis met het bekende schaakbeeld van Max Ernst De koning spelend met de dame. Richiers schaakstukken zien er enerzijds zeer dreigend uit, maar tegelijkertijd zien ze er uit als veteranen gehavend door de vele keren dat ze aan de schaakstrijd hebben deelgenomen. Het donkergekleurde brons draagt bij aan die dreigende en sombere indruk. Of Richier dat ook zo bedoeld heeft is de vraag. Zelf heeft ze de donkere bronzen versies nooit gezien. Ze had alleen een lichte versie van gips gemaakt en die met kleurige verf beschilderd. Deze versie is eigendom van de Tate Gallery in Londen. 

De titel Het schaakbord, groot suggereert dat er ook een kunstwerk van haar hand is met de titel Het schaakbord, klein (L’Echiquier, petit). Dat klopt, Richier heeft in 1955 een werk met die titel vervaardigd. De geschatte waarde daarvan is rond de vier ton, gebaseerd op een veiling van Christie’s in 2013. Het grote schaakbord lijkt sterk op het kleine schaakbord. Een verschil is dat het kleine kunstwerk een ondergrond heeft, zodat de schaakstukken een vaste opstelling hebben. De kleine versie is niet te zien op de tentoonstelling Mensbeeld - Mensbeest die u nog tot 6 september kunt bezoeken.

Bij mijn bezoek in juni was er overigens nog een tweede schaakkunstwerk in het museum te bewonderen. Het is gemaakt door Klaas Gubbels in 2016 en heeft als titel Max. De voor Gubbels kenmerkende tafel en koffiepot is aangevuld met een schaakpaard dat aan een ex libris van Euwe zou zijn ontleend.

Tot wanneer u dit werk in Museum Beelden aan Zee kunt zien is niet te zeggen, omdat het er stond (staat?) in afwachting van retour aan de eigenaar. Max was onderdeel van een eerdere tentoonstelling in Museum Beelden aan Zee. Het staat in de Lichthof (een plattegrond is bij de kassa verkrijgbaar). Dat deel van het museum kunt u vanaf het hooggelegen terras zien, maar u kunt die binnenplaats ook bezoeken. Daarvoor moet u wel met enige doortastendheid een weinig uitnodigend stalen hekwerk passeren. Voor degene die de tentoonstelling gaat bezoeken, hoop ik dat Max er nog steeds staat.