Middeleeuws Schaakstuk? Door Joris Leijten

Begin februari bezocht ik twee keer de tentoonstelling “Middeleeuws Vernuft” in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Deze familietentoonstelling zou er nog staan (van 14-10-2019)tot 3 mei maar was vanaf half maart gesloten vanwege Corona. De tentoonstelling wordt helaas niet verlengd. Er zitten veel doe-opdrachten voor kinderen en volwassen in de tentoonstelling die heel leerzaam zijn.
Memory wand in Museum Bonn (internet)	Game pieces in tentoonstelling rechts mogelijk schaakstuk (Joris Leijten)

Bijvoorbeeld van een grote wand met 24 kleine vitrines (8x 3 zie foto)die maar aan één zijde zichtbaar zijn, is een groot memoryspel gemaakt, waarbij met het drukken op lampjes de voorwerpen kunnen worden opgelicht. De bezoeker wordt gevraagd de 12 paren te zoeken van een middeleeuws voorwerp en een hedendaags evenbeeld. Eenmaal de juiste combi gevonden, blijven er twee lampjes branden. Bijvoorbeeld een olielamp en een moderne lamp; een schaats van bot en een moderne klapschaats. In één van de vitrines staat een klein ‘Gamestuk’ en een witte speelschijf met de vraag om daar een modern bordspel bij te zoeken. Op het tekstbordje noemen deze voorwerpen expliciet “gamestukken” van bijvoorbeeld een- Schaakspel/en damspel of een ander bordspel uit de 12^e eeuw“. De conservatoren zijn er niet uit wat voor speelstuk het is. Ik heb er een foto van gemaakt en die heb ik gestuurd (zie hierboven, door het glas heen met vaag licht je kon de andere zijde van het schaakstuk niet zien) naar Henk Alberts en Rob Spaans. Zij vonden het een schaakstuk. Bij een lezing over deze tentoonstelling werd gemeld dat de tentoonstelling een samenwerking betrof van 3 musea: Museon in Den Haag, Museum het Valkhof in Nijmegen en het LVR-Landesmuseum in Bonn (Duitsland).

Eerder had de tentoonstelling onder de naam “Ridders en kastelen” al gestaan in het Museon (tot 2-9-2018) en in Bonn (“Ritter en Burger“ 27-9-2018 – 25-8-2019) mij is niet duidelijk of het “schaakstuk” daar ook stonden. De tentoonstelling had daar steeds namelijk een iets andere vormgeving. Later zal de tentoonstelling in ieder geval nog in het Landesmuseum Mainz (“Ritter, Bauer, edeldame” vanaf 5 juni – 18 april 2021)te zien zijn en mogelijk in een andere museum om de tentoonstellings-kosten te drukken.

Het LVR Landesmuseum in Bonn heeft voor de tentoonstelling veel bruiklenen uitgeleend. Vanwege de lange tijd dat de bruiklenen reizen zijn niet hun topstukken uitgekozen. Dit mogelijke schaakstuk behoord niet tot hun topstuk. Schriftelijk heb ik het Museum het Valkhof meer informatie over deze bruiklenen gevraagd. Ze stuurde mij de collectienummers (E 112/68 und E 1968/119 ) met (vage) foto van bovenaanzicht van het gamestuk (zie foto vorige pagina) In de omschrijving staat te locatie waar het voorwerp is gevonden “Schloss Broich”. Op de foto zijn duidelijk twee extra knopjes aan bovenop het stuk te zien (deze zijn vanaf het glas voorzijde in de tentoonstelling niet waar te nemen). Vermeld staat dat het Stuk zowel 4 cm diameter als 4 cm hoogte is. Ik heb een poging gedaan om ook van het LVR Landesmuseum in Bonn meer informatie te krijgen over het “Gamestuk”. Hierop heb ik nog geen reactie mogen ontvangen. Henk Alberts heeft intussen informatie achterhaald over gevonden locatie Kasteel Broich. Het is een kasteel in het stadsdeel Broich van de Duitse stad Mülheim aan de Ruhr. Het is een heel oud nog bestaand kasteel, dat voor publiek geopend is, waar in de middeleeuwen zeker geschaakt en bordspelletjes gespeeld zouden kunnen zijn. Mogelijk betekend “1968” in de bruikleengegevens dat het stuk toen is opgegraven of gevonden is, en toen in de collectie van het LVR Landesmuseum in Bonn is opgenomen.

Ik dacht dat de twee knopjes de oren van een schaakspaard zouden zijn. Maar volgens Henk Alberts, Rob Spaans en Leo Hovestad Is het een loper van een zg. Nishapur schaakspel mogelijk verwijzend naar de slagtanden van een strijdolifant.

Volgens conclusie is het zeker is dat het ‘Gamestuk’ een schaakstuk is. Ik ben overtuigd dat het een abstract schaakloper. Het stuk kan niet in museumlijst van schaakspelen worden opgenomen omdat het niet permanent tentoongesteld staat. Ook niet in het LVR Landesmuseum in Bonn. Dank aan Henk Alberts en Rob Spaans voor meedenken en Odette van Straaten van Museum het Valkhof voor haar informatie.

Nishapur schaakstuk loper getekend

Nishapur schaakstuk loper foto