Bauhaus in Boijmans van Beuningen
Het 170 jaar oude museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam gaat binnenkort voor een ingrijpende verbouwing (kosten 223,5 miljoen) voor 7 jaar dicht. Grote delen van de collectie zijn al niet meer toegankelijk, maar voor de definitieve sluiting pakt men t/m 26 mei nog eenmaal groots uit met de tentoonstelling “Nederland ⇄ Bauhaus - pioniers van een nieuwe wereld.”   Een stukje geschiedenis: Bauhaus was een opleiding voor beeldend kunstenaars, ambachtslieden en architecten die in 1919 onder leiding van de architect Walter Gropius in Weimar werd opgericht. In 1925 verhuisde het Bauhaus naar Dessau, alwaar door het Architectenbureau van Walter Gropius een uniek gebouwencomplex gerealiseerd werd. Maar het Duitse nationaalsocialisme wilde van het Bauhaus af en dwong het in 1932 naar Berlijn te verhuizen. Nauwelijks een jaar later werd het Bauhaus door de Nazi’s gedwongen geheel te stoppen.   Bauhaus begon in Duitsland in de periode vlak na de 1e wereldoorlog als een revolutionaire academie voor architecten, kunstenaars en industrieel ontwerpers die werkten vanuit een ideaal om met innovatieve productietechnieken mooi en functioneel design voor iedereen toegankelijk te maken. De studenten dienden hun eigen creativiteit te exploreren, door te werken met de meest uiteenlopende materialen. Er werd bewust gezocht naar ontwerpen en architectuur die een maatschappelijke impact hadden. In de school werd les gegeven op een manier die nooit eerder was vertoond en beroemde kunstenaars als Paul Klee, Wassily Kandinsky, László Moholy-Nagy en Oskar Schlemmer maakten deel uit van het lerarenkorps.
n 2019 is het dus honderd jaar geleden dat het Bauhaus werd opgericht. Tijd voor grote herdenkingen, zowel in Weimar (in april) als in Dessau (in september) worden er dit jaar nieuwe Bauhaus musea opgericht. En ook de tentoonstelling in Rotterdam pakt met 800 objecten, (waarvan 200 uit eigen collectie) foto’s, meubels, keramiek, textiel, typografie en architectuur groots uit.   En natuurlijk staat er in het museum Boijmans van Beuningen ook een  exemplaar van het beroemde Bauhaus schaakspel van Josef Hartwig te zien (zie foto). Maar de focus van de tentoonstelling in Rotterdam is de relatie tussen Bauhaus en Nederland. Want zowel leraren als leerlingen verspreidden zich na 1933 over de wereld en een dertigtal studenten en docenten ging naar Nederland. Ze werden hier actief in kunst- en ontwerponderwijs en maakten ontwerpen voor de Nederlandse industrie. En weer later speelt Bauhausstudente Lotte Stam-Beese een grote rol in de wederopbouw van het Rotterdam van na de Tweede Wereldoorlog. En voormalig Bauhaus-docent Marcel Breuer bouwde de Rotterdamse Bijenkorf (geopend 1957).

Daarnaast ligt de focus van de tentoonstelling op de invloeden van allerlei andere kunstenaars en stromingen op het Bauhaus. Zo droegen verschillende Nederlanders bij aan het specifieke karakter van het Bauhaus, daaronder De Stijl, met het tijdschrift van o.a. Theo van Doesburg.   En daarbij worden naast het Bauhaus schaakspel ook nog een tweetal andere schaakspelen getoond. Beide schaakspelen weer heel anders dan het boven getoonde Bauhaus schaakspel.     Zo is er een schaakspel van Vilmos Huszár. Vilmos Huszár (1884-1960) kwam oorspronkelijk uit Hongarije maar vestigde zich in Nederland en trouwde met de Nederlandse freule Jeanne van Teylingen. Vilmos Huszár was één van de grondleggers van de kunststroming De Stijl en zijn schaakspel maakt in de tentoonstelling deel uit van een opstelling met een stoel van Rietveld, schilderijen van Mondriaan en nog een aantal andere typische kenmerken van de kunststroming de Stijl. (Afbeelding hiernaast.) Vooral onder invloed van Stijl kunstenaars als Theo van Doesburg evolueerde Bauhaus van het expressionisme naar het modernisme.   Dit schaakspel van Vilmos Huszár uit 1921 ligt normaliter in museum Belvédčre in Heerenveen in depot, maar is nu eens een keer voor publiek toegankelijk. Wat dit exemplaar zo bijzonder maakt, is dat dit schaakspel van hout is. Dit waar andere bekende exemplaren, namelijk die in het Metropolitan Museum of Art in New York en die in het Museum für Kunst und Gewerbe in Hamburg - zie het boek van Rob Spaans - van aluminium gemaakt zijn.

En tenslotte staat er ook een schaakspel van Gustav Weidanz op de tentoonstelling. Gustav Weidanz (1889 – 1970) was leraar in Burg Giebichenstein,  Halle, alwaar na het vertrek van Bauhaus in 1925 uit Weimar veel voormalige Bauhaus mensen terecht kwamen.   Gustav Weidanz maakte dit schaakspel met bord, dat duidelijk wat minder abstract dan boven getoonde ontwerpen, in 1928 van diverse houtsoorten als beuken, mahonie, berken en notenhout. Dit schaakspel staat normaliter in Kunstmuseum Moritzburg in Halle.