Tentoonstelling van stoel tot schaakspel in Antwerpen
                                                                                                                                                  door Rob Spaans

                                    

Het Schaakspel is een bijzonder kunstwerk van de Belgische kunstenaar Vic Gentils (1919-1997). Tot 1 september 2013 is dit monumentale schaakspel te bewonderen in het Middelheimmuseum te Antwerpen. Daar maakt het deel uit van de Collectiepresentatie Vic Gentils en Rezsö Berczeller 1 + 1 = 33 in het Braempaviljoen. Hoe dat rekensommetje in elkaar steekt zult u als schaakliefhebber wel begrijpen. De andere kunstenaar kunt u gelijk weer vergeten, die heeft niets op schaakgebied gedaan... 

Gentils maakte dit kunstwerk in 1966/67. Het begon ermee dat hem werd gevraagd een stoel als kunstvoorwerp te maken. Gentils besloot een stoel te vervaardigen die met de mens zou zijn versmolten, een mens-stoel. Hij nam een stoel, verwijderde de poten, zette er pianopoten onder, een klokkenkast op en zo nog het een en ander. Het resultaat deed hem denken aan de (zwarte) koningin van een schaakspel op haar troon.

 

Hij had er zo’n plezier in dat hij nog een tweede figuur, een zwarte koning, creëerde. Als materiaal gebruikte hij voornamelijk afgedankte meubelstukken en piano’s. Gentils ging vrolijk verder manshoge schaakstukken te assembleren, maar wat begonnen was als een spel werd steeds meer een gevecht en zelfs, in zijn eigen woorden, een nachtmerrie. De 32 stukken zijn uiteindelijk wel tot stand gekomen. Als hij al een schaker was, zal hij na dit project, dat dus twee jaar heeft geduurd, het schaken wel een tijdje zat zijn geweest.

 

Voor Gentils was kleur van nog groter belang dan de vorm. De zwarte stukken heeft hij met een brander hun donkere kleur gegeven, de witte stukken danken hun kleur aan de techniek van het zandstralen. De stukken zijn tot ruim twee meter groot, zodat de toeschouwer zich snel in het strijdtoneel voelt opgenomen. Elk stuk heeft zijn eigen unieke dynamiek en expressie. 

 

 

Koning en koningin van zwart (foto hiernaast) staan symbool voor de oude orde. Gentils heeft hen van bepaalde attributen voorzien zoals een ijzeren duikershelm en een schermmasker om hun zwakte te benadrukken. In Gentils symboliek wordt kracht namelijk onder meer uitgebeeld door eenheid van materiaal.

 

Het witte leger dat uitsluitend uit hout bestaat heeft dan ook een agressievere en krachtigere uitstraling. Zowel het witte koningspaar als de witte torens staan op wielen, hetgeen hen een veel grotere dynamiek geeft dan hun zwarte tegenstrevers.

De zwarte lopers zijn potsenmakers die op hun handen staan, terwijl de witte lopers ijdel (spiegel) en muzikaal (harp) overkomen. De zwarte torens lijken op pilaren en de witte torens (foto onder) hebben meer weg van de primitieve tanks zoals die in de Eerste Wereldoorlog hun entree deden. De zwarte paarden lijken op Mesopotamische dieren, voor de witte paarden werden oude carrouselpaarden gebruikt. En zelfs de pionnen zijn allemaal verschillend vormgegeven. Het is een fantastisch werk!

 

Van de stelling wordt geschreven in het tentoonstellingsboekje dat het uit een partij van Genna Sosonko zou zijn. Dat lijkt me niet geheel correct want er valt eenvoudig te reconstrueren dat wit in deze stelling aan zet is en met Pxf7 de partij wel heel erg simpel wint.

 

Op de IXe Biënnale van Sao Paolo (Brazilië) in 1967 werd Het Schaakspel voor het eerst als geheel tentoongesteld. Gentils kreeg voor zijn creatie (o schande, slechts) de 2e prijs toegekend.